Fondacioni “Trojet”: Një udhëtim i rrallë në pasurinë e etnografisë shqiptare
Fondacioni Trojet, i krijuar nga pasioni dhe përkushtimi i Linda Spahiut për ruajtjen e vlerave etnografike shqiptare, aktualisht përfaqëson një arkiv të pasur që duhet njohur dhe promovuar për të siguruar jetëgjatësinë e tij në të ardhmen. Me mbështetjen e Agjencisë së Shteteve të Bashkuara për Zhvillim Ndërkombëtar (USAID) për IntoAlbania, fondacione si Trojet do të promovohen dhe tregtohen përmes aplikacionit dixhital.
Udhëtimi për të kuptuar ekzistencën e Fondacionit Trojet (trojet në shqip do të thotë "tokat amtare") fillon me dekorimin e djepit prej druri që zbukuron hyrjen e tij. Kush jemi ne? Nga vijmë dhe ku po shkojmë? Sipas Linda Spahiut, themelueses së Fondacionit Trojet, ka qenë një kohë kur shqiptarët i dinin shumë mirë përgjigjet e këtyre pyetjeve. Por sot, pyetjet e identitetit kombëtar marrin përgjigje disi konfuze.
https://www.intoalbania.com/wp-content/uploads/2019/02/TR_CUL_LINDA-SPAHIU_28-750x422.jpg?img_marker
Një foto bardh e zi e familjes Keçi, 1906. Në të djathtë, një foto e bërë së fundmi në një fshat të veriut. Foto nga IntoAlbania.
Linda nuk është dorëzuar para këtyre rrethanave të vështira dhe as nuk e ka dekurajuar. Përkundrazi, dy dekadat e fundit ia ka kushtuar ruajtjes së kostumeve tradicionale shqiptare. Këtu përfshihen xhubleta (fustanellë tradicionale), tirqe (pantallona leshi tradicionale), guna (ponço tradicionale prej leshi) dhe elementë të tjerë etnografikë që, nëse do t'i liheshin kalimit të kohës dhe efektit të saj fshirës, mund të kishin humbur përgjithmonë. Fatmirësisht, si rezultat i përkushtimit të Spahiut, arkivi i Trojet tani mburret me mbi 2000 artefakte dhe kostume tradicionale, disa prej të cilave datojnë në shekullin e 18-të.
Linda Spahiu, foto nga IntoAlbania.
Linda ruan një kujdes dhe pasion të palëkundur delikat për fazat infantile të çdo artikulli të krijuar, një prekje e kujdesshme që shtrihet edhe në ruajtjen e trashëgimisë dhe shoqërisë shqiptare nga ana e saj. Linda ka dëshirë të flasë gjatë për kostumet që përbëjnë themelin e saj. Njohuritë e saj na çojnë në një udhëtim nëpër kohë, nëpër qytete e fshatra, nëpër etnografinë unike të Shqipërisë.
Një brez tradicional, pjesë e arkivit. Foto nga IntoAlbania.
Ne hedhim një vështrim më të afërt në disa artikuj të zgjedhur që i përkasin Fondacionit Trojet. E para që na bie në sy është një xhubleta e bardhë 250-vjeçare nga Dukagjini, është jashtëzakonisht e rrallë dhe e vështirë për t'u gjetur, e zbukuruar me simbole që janë pothuajse të pamundura për t'u deshifruar dhe deshifruar. Edhe xhubleta tjetër është e qëndisur me toteme shumëngjyrëshe dhe enigmatike, kuptimi i të cilave kërkon një studim më të thelluar.
Xhubleta e bardhë, 250 vjeç, Dukagjin. Foto nga IntoAlbania.
Ne shohim një qese shale, të qëndisur me simbole zogjsh kozmikë, ngjitur me një simbol tjetër, vezën e jetës. Midis kësaj përzierjeje gjejmë një shqiponjë, e cila mund të mendohet se përfaqëson simbolin kombëtar të shqiponjës dykrenare që vesh flamurin. Është një supozim i gabuar, pasi ky simbol i veçantë shkon më tej në histori dhe madje i paraprin kësaj embleme kombëtare.
Thasani me simbole kozmike dhe pjesë të tjera të xhubletës së Malësisë së Madhe, prag të viteve '900. Foto nga IntoAlbania.
Qesja e shalës është vetëm një nga 16 elementët që përbëjnë xhubletën. Sipas studiuesit Jaho Brahaj, xhubleta daton në vitin 2000 p.e.s. Ajo përfaqëson një univers të tërë simbolesh pagane të trashëguara nga kultura Kreto-Mikene.
Për arsye të mirë, Linda na inkurajon të mendojmë jashtë kutisë dhe të mos marrim parasysh vetëm vlerën estetike të kësaj veshjeje. Mesazhe të panumërta mund të gjenden në qëndisje, të cilat tregojnë histori për identitetin e një grupi të tërë, natyrën e komunitetit të tyre, si dhe historinë individuale të anëtarëve të komunitetit.
Për të deshifruar këto mesazhe që janë qëndisur mijëra vjet më parë, lind një sfidë që do të kërkonte studiues të shumtë dhe sasi të mëdha kërkimi. Këto imazhe dekorative tregojnë një histori komplekse. Ato ilustrojnë përplasjen e ideve të kundërta, ndërthurjen e ndërlikuar të arit dhe argjendit, përdorimin e një morie kombinimesh të papritura ngjyrash dhe shifra të panumërta të tjera të trashëguara nga një brez në tjetrin. Me kalimin e kohës, kuptimet e tyre specifike për fat të keq zbehen në procesin e kohës dhe humbjes së historive të tyre të origjinës.
Xhubleta nga Malësia e Madhe, prag të viteve '900. Foto nga IntoAlbania.
Vepra më mbresëlënëse ndeshim këtë herë nga rajoni i Hasit. Përparëse që gratë do të kishin veshur në kohë zie, këmisha me kopsa të stolisura me figura asimetrike shumëngjyrësh, të cilat mund të ishin krijuar lehtësisht nga vetë artisti surrealist Joan Miró, na lënë pa fjalë. Fjalët na ikin kur përballemi me këtë nivel krijimtarie dhe gjuhës komplekse piktoreske. Ata janë të hutuar pasi ne nuk jemi në gjendje të kuptojmë kuptimin e tyre të saktë.
Përparëse nga Hasi, gjysma e dytë e shek. Foto nga IntoAlbania.
Këmishë me kopsa nga Hasi, vitet 1930. Foto nga IntoAlbania.
Sado të padekodueshme këto simbole në ditët e sotme, funksioni origjinal i këtyre veshjeve tradicionale dhe emblemave mbi to, ishte në fakt komunikimi i mesazheve shumë të qarta. Në të vërtetë, për gratë, kjo lloj veshjeje tradicionale ishte një mesazh vetë-shpjegues për të gjithë ata që e sollën atë, duke përshkruar statusin shoqëror dhe civil të veshjes, moshën dhe stilin e tyre të jetesës.
Udhëtimi rreth ambienteve të Lindës është i gjatë dhe plot surpriza, ku veshjet dhe objektet hartojnë historinë e Shqipërisë, kulturalisht dhe gjeografikisht. Ndalemi para disa punimeve të drurit nga fshatrat në afërsi. Ajo që gjejmë të gdhendur në këto objekte prej druri është çuditërisht shumështresore. Shumë prej tyre përmbajnë referenca abstrakte për seksualitetin femëror dhe toteme të ngjashme. Ndoshta kjo është ndërgjegjja e paartikuluar e gdhendësit të drurit.
Punime druri tek “Trojet”, foto nga IntoAlbania.
Thjeshtësia por edhe kuptimi i fshehur i fshehur pas këtyre simboleve e ka frymëzuar Lindën t'i përdorë ato si logot e fondacionit të saj. Në të vërtetë, logoja e fondacionit i ngjan një imazhi fisnor i cili ka mbijetuar ndër shekuj, pra i mbushur me të gjitha aspektet e fazave të zhvillimit të shoqërisë shqiptare.
Logoja e Fondacionit “Trojet”.
Në dritën e gjithë kësaj pasurie, një pasuri që i përket jo vetëm Shqipërisë, por një trashëgimie njerëzore globale, qëllimi i Lindës është i thjeshtë: ajo dëshiron t'i ofrojë një muzeu koleksionin 2000 copë. Një koleksion i përbërë nga artefakte dhe kostume tradicionale të mbledhura ndër vite. Madje ka edhe objekte që ende nuk janë shtuar në arkiv! Ëndrra e saj është të shohë krijimin e një muzeu në të cilin kostumet tradicionale dhe objekte të tjera me vlerë historike do të ruhen në kushtet e duhura. Një dëshirë tjetër është që të ngrihet një laborator kërkimor, i fokusuar veçanërisht në trajnimin e brezave të rinj të etnografëve dhe arkeologëve shqiptarë.
Mbi të gjitha, ky muze duhet të frymëzojë publikun për të mësuar më shumë për trashëgiminë e tij etnografike dhe për rrjedhojë, identitetin e tij. Linda është e bindur se pa një njohje të plotë të së shkuarës, nuk mund të ketë një ndjenjë të qartë identiteti dhe si rrjedhojë, një zhvillim të shëndetshëm të shoqërisë në të ardhmen.
Linda Spahiu, foto nga IntoAlbania.
Linda ruan një kujdes dhe pasion të palëkundur delikat për fazat infantile të çdo artikulli të krijuar, një prekje e kujdesshme që shtrihet edhe në ruajtjen e trashëgimisë dhe shoqërisë shqiptare nga ana e saj. Linda ka dëshirë të flasë gjatë për kostumet që përbëjnë themelin e saj. Njohuritë e saj na çojnë në një udhëtim nëpër kohë, nëpër qytete e fshatra, nëpër etnografinë unike të Shqipërisë.
Një brez tradicional, pjesë e arkivit. Foto nga IntoAlbania.
Ne hedhim një vështrim më të afërt në disa artikuj të zgjedhur që i përkasin Fondacionit Trojet. E para që na bie në sy është një xhubleta e bardhë 250-vjeçare nga Dukagjini, është jashtëzakonisht e rrallë dhe e vështirë për t'u gjetur, e zbukuruar me simbole që janë pothuajse të pamundura për t'u deshifruar dhe deshifruar. Edhe xhubleta tjetër është e qëndisur me toteme shumëngjyrëshe dhe enigmatike, kuptimi i të cilave kërkon një studim më të thelluar.
Xhubleta e bardhë, 250 vjeç, Dukagjin. Foto nga IntoAlbania.
Ne shohim një qese shale, të qëndisur me simbole zogjsh kozmikë, ngjitur me një simbol tjetër, vezën e jetës. Midis kësaj përzierjeje gjejmë një shqiponjë, e cila mund të mendohet se përfaqëson simbolin kombëtar të shqiponjës dykrenare që vesh flamurin. Është një supozim i gabuar, pasi ky simbol i veçantë shkon më tej në histori dhe madje i paraprin kësaj embleme kombëtare.
Thasani me simbole kozmike dhe pjesë të tjera të xhubletës së Malësisë së Madhe, prag të viteve '900. Foto nga IntoAlbania.
Qesja e shalës është vetëm një nga 16 elementët që përbëjnë xhubletën. Sipas studiuesit Jaho Brahaj, xhubleta daton në vitin 2000 p.e.s. Ajo përfaqëson një univers të tërë simbolesh pagane të trashëguara nga kultura Kreto-Mikene.
Për arsye të mirë, Linda na inkurajon të mendojmë jashtë kutisë dhe të mos marrim parasysh vetëm vlerën estetike të kësaj veshjeje. Mesazhe të panumërta mund të gjenden në qëndisje, të cilat tregojnë histori për identitetin e një grupi të tërë, natyrën e komunitetit të tyre, si dhe historinë individuale të anëtarëve të komunitetit.
Për të deshifruar këto mesazhe që janë qëndisur mijëra vjet më parë, lind një sfidë që do të kërkonte studiues të shumtë dhe sasi të mëdha kërkimi. Këto imazhe dekorative tregojnë një histori komplekse. Ato ilustrojnë përplasjen e ideve të kundërta, ndërthurjen e ndërlikuar të arit dhe argjendit, përdorimin e një morie kombinimesh të papritura ngjyrash dhe shifra të panumërta të tjera të trashëguara nga një brez në tjetrin. Me kalimin e kohës, kuptimet e tyre specifike për fat të keq zbehen në procesin e kohës dhe humbjes së historive të tyre të origjinës.
Xhubleta nga Malësia e Madhe, prag të viteve '900. Foto nga IntoAlbania.
Vepra më mbresëlënëse ndeshim këtë herë nga rajoni i Hasit. Përparëse që gratë do të kishin veshur në kohë zie, këmisha me kopsa të stolisura me figura asimetrike shumëngjyrësh, të cilat mund të ishin krijuar lehtësisht nga vetë artisti surrealist Joan Miró, na lënë pa fjalë. Fjalët na ikin kur përballemi me këtë nivel krijimtarie dhe gjuhës komplekse piktoreske. Ata janë të hutuar pasi ne nuk jemi në gjendje të kuptojmë kuptimin e tyre të saktë.
Përparëse nga Hasi, gjysma e dytë e shek. Foto nga IntoAlbania.
Këmishë me kopsa nga Hasi, vitet 1930. Foto nga IntoAlbania.
Sado të padekodueshme këto simbole në ditët e sotme, funksioni origjinal i këtyre veshjeve tradicionale dhe emblemave mbi to, ishte në fakt komunikimi i mesazheve shumë të qarta. Në të vërtetë, për gratë, kjo lloj veshjeje tradicionale ishte një mesazh vetë-shpjegues për të gjithë ata që e sollën atë, duke përshkruar statusin shoqëror dhe civil të veshjes, moshën dhe stilin e tyre të jetesës.
Udhëtimi rreth ambienteve të Lindës është i gjatë dhe plot surpriza, ku veshjet dhe objektet hartojnë historinë e Shqipërisë, kulturalisht dhe gjeografikisht. Ndalemi para disa punimeve të drurit nga fshatrat në afërsi. Ajo që gjejmë të gdhendur në këto objekte prej druri është çuditërisht shumështresore. Shumë prej tyre përmbajnë referenca abstrakte për seksualitetin femëror dhe toteme të ngjashme. Ndoshta kjo është ndërgjegjja e paartikuluar e gdhendësit të drurit.
Punime druri tek “Trojet”, foto nga IntoAlbania.
Thjeshtësia por edhe kuptimi i fshehur i fshehur pas këtyre simboleve e ka frymëzuar Lindën t'i përdorë ato si logot e fondacionit të saj. Në të vërtetë, logoja e fondacionit i ngjan një imazhi fisnor i cili ka mbijetuar ndër shekuj, pra i mbushur me të gjitha aspektet e fazave të zhvillimit të shoqërisë shqiptare.
Logoja e Fondacionit “Trojet”.
Në dritën e gjithë kësaj pasurie, një pasuri që i përket jo vetëm Shqipërisë, por një trashëgimie njerëzore globale, qëllimi i Lindës është i thjeshtë: ajo dëshiron t'i ofrojë një muzeu koleksionin 2000 copë. Një koleksion i përbërë nga artefakte dhe kostume tradicionale të mbledhura ndër vite. Madje ka edhe objekte që ende nuk janë shtuar në arkiv! Ëndrra e saj është të shohë krijimin e një muzeu në të cilin kostumet tradicionale dhe objekte të tjera me vlerë historike do të ruhen në kushtet e duhura. Një dëshirë tjetër është që të ngrihet një laborator kërkimor, i fokusuar veçanërisht në trajnimin e brezave të rinj të etnografëve dhe arkeologëve shqiptarë.
Mbi të gjitha, ky muze duhet të frymëzojë publikun për të mësuar më shumë për trashëgiminë e tij etnografike dhe për rrjedhojë, identitetin e tij. Linda është e bindur se pa një njohje të plotë të së shkuarës, nuk mund të ketë një ndjenjë të qartë identiteti dhe si rrjedhojë, një zhvillim të shëndetshëm të shoqërisë në të ardhmen.