UNESCO 7: Vendet e Mbrojtura të Shqipërisë dhe Kontributet në Trashëgiminë Botërore
Nga veriu në jug të këtij vendi të vogël, por natyralisht të pasur, do të hasni qytete historike, mrekulli natyrore dhe forma arti që bëjnë jehonë nga lashtësia.
Për një vend padyshim të vogël, Shqipëria krenohet me gjashtë vende mbresëlënëse të Trashëgimisë Botërore të UNESCO-s dhe një formë arti të lashtë me rëndësi të thellë: iso-polifoninë, e konsideruar si një kryevepër e Trashëgimisë Kulturore Orale dhe Jomateriale të Njerëzimit. Më poshtë gjeni listën e plotë të monumenteve natyrore dhe kulturore të mbrojtura nga UNESCO dhe arsyet pse këto shtatë të veçanta ia vlen të vizitohen.
Ky mikrokozmos i historisë së Mesdheut u shpall një sit i Trashëgimisë Botërore nga UNESCO në vitin 1992 dhe kryeson çdo listë ndërkombëtare të vendeve që duhen parë në Shqipëri. Rrënojat e lavdishme 2500-vjeçare të Butrintit, brenda një rezerve natyrore madhështore 30 km të gjerë, janë disa nga më të ruajturat në Evropë. Këto monumente përfshijnë Teatrin Grek (shek. III para Krishtit), Tempullin e Asclepius (shek. I), perëndinë e lashtë të shëndetit, një mozaik dyshemeje të përbërë nga 69 medaljone kishash dhe shumë të tjera. Ato pasqyrojnë çdo fazë të veçantë të historisë së pasur të Butrintit, duke filluar nga periudha helenistike dhe duke vazhduar në periudha romake, bizantine dhe veneciane. Me të vërtetë epike, Buthrotum, siç quhej dikur, përmendet edhe në poemën e lashtë të Virgjilit, Eneida.
Parku Arkeologjik i Butrintit, Sarandë, foto nga IntoAlbania.
Një nga vendet e Trashëgimisë Botërore të UNESCO-s, "Qyteti i Gurit" i ruajtur mirë dhe i veçantë është ndërtuar në shpate të pjerrëta të mbuluara me shtëpi me çati guri. Krahas shtëpive më të bukura tradicionale të Shqipërisë dhe rrugëve të famshme të asfaltuara prej guri gëlqeror dhe argjilor të qytetit, Gjirokastra strehon kështjellën e saj të mrekullueshme, një nga më të vjetrat në Ballkan, dhe pazarin e famshëm, të mbushur me artizanë dinak, ndër atraksione të tjera. Qyteti është i famshëm për gastronominë e tij dhe panoramën mahnitëse të maleve përreth. Në periferi të saj, do të gjeni qytetet antike të Antigonesë dhe Hadrianopolisit si dhe disa nga shkëlqimet natyrore të Shqipërisë, duke filluar me Syrin e Kaltër spektakolar, duke vazhduar në liqenin e Viroit, kanionin e Lengaricës dhe shumë të tjera.
Foto me mirësjellje të Bujar Gashit.
Është arkitektura e veçantë tradicionale e “Qytetit të 1000 dritareve” që e ka vendosur Beratin në listën e Trashëgimisë Botërore të UNESCO-s. I ndarë bukur nga lumi Osum në dy lagjet historike Mangalem dhe Goricë, qyteti bashkohet nga Ura e mrekullueshme e Goricës. Dritaret karakteristike të shtëpive tradicionale pasqyrojnë njëra-tjetrën bukur nga përtej lumit! Dikur i quajtur Antipatrea, qyteti mesjetar është i rrethuar nga të dyja anët nga Tomorri dhe Shpiragu, dy nga malet më mitike në Shqipëri, duke e bërë Beratin një parajsë për adhuruesit e natyrës. Ngjitja malore, çiklizmi, hiking, rafting dhe kajak janë vetëm disa nga aktivitetet e preferuara në natyrë rreth këtij qyteti. Kalaja mesjetare e Beratit strehon kisha të vjetra, muze dhe ikonografi nga artistët më të mëdhenj shqiptarë, si dhe pazare të vjetra, kafene dhe një jetë çuditërisht të gjallë lokale. Nuk duhet humbur edhe Qendra Mesjetare e Beratit dhe kuzhina e shijshme e qytetit!
Berat, foto me mirësjellje të Egzon Bytyqit. instagram.com/egzonbytyqiphoto/.
Përmendje e nderuar: Codex Beratinus
Këtu vlen të përmendet një thesar global shumë i vlefshëm që është i lidhur me Beratin. Ky është Codex Purpureus Beratinus, një dorëshkrim i një Libri Ungjillor të shkruar në greqishten e lashtë. Kodiku u regjistrua në Regjistrin e Kujtesës Botërore të UNESCO-s në vitin 2005 në njohje të rëndësisë së tij historike dhe liturgjike. I përbërë nga dy kodikë, pjesë e "shtatë kodikëve të purpurt" të shkruar në 13 vende evropiane midis shekujve 6 dhe 8, teksti i tij u botua në 1887. Codex Beratinus dikur ruhej në kishën e Shën Gjergjit në Berat dhe tani ruhet në Arkivi Kombëtar Shqiptar në Tiranë.
Me një thellësi prej 285 metrash, Liqeni i Ohrit është më i thelli në Ballkan dhe ndahet midis Maqedonisë (në Ohër dhe Strugë) dhe Shqipërisë. UNESCO e shpalli “Liqenin e Dritës” si një trashëgimi natyrore që në vitin 1980, por pjesa shqiptare u shtua në listë vetëm në vitin 2019. Liqeni u krijua nga zhvendosjet e tokës në anën perëndimore të Alpeve Dinarike më shumë se 4 milionë vjet më parë. ! Tani, ky liqen i mjellmave i përsosur është një ekosistem që përfshin mbi 200 lloje, duke përfshirë thesarin kombëtar të Kuranit, peshkun e shijshëm me famë botërore (i njohur edhe si trofta e Ohrit), që gjendet vetëm këtu. Vendi më i mirë për të përjetuar liqenin është qyteti i Pogradecit ose fshati Lin, megjithëse ka plot fshatra të tjerë piktoreskë përreth liqenit që ia vlen t'i shihni.
Foto nga IntoAlbania.
Lugina e Lumit të Gashit është një nga dy rezervatet natyrore në Shqipëri të përfshirë në Listën e Trashëgimisë Botërore të UNESCO-s. Ky pyll kombëtar i ahut jashtëzakonisht i bukur ruan disa nga pyjet e fundit krejtësisht të virgjëra në Shqipëri! Ngjashëm me vendet e tjera që strehojnë pyjet e lashta të ahut, ai që rrethon lumin Gash është i mbrojtur ashpër. Rezervati prej 3000 hektarësh ndodhet në verilindje të Alpeve Shqiptare, në Tropojë dhe është larguar tërësisht nga çdo zonë e banuar. Këtu do të takoni disa nga florën dhe faunën më të pasur në të gjithë vendin! Disa pemë të mahnitshme përfshijnë halorë, lloje të ndryshme pishe, bredha dhe bredha argjendi, ndër të tjera, një peizazh që është i rrethuar tërësisht nga liqene akullnajore.
Lumi i Gashit, burimi i fotografisë: flickr.com.
E dyta në listën e rezervave natyrore të UNESCO-s është Rrajca, pjesë e Brezit të Gjelbër Evropian të pyjeve të ahut dhe shtëpia e rrëqebullit të Ballkanit, një mace e rrallë dhe e rrezikuar malore. E vendosur në Përrenjas, afër Librazhdit, kjo zonë e mrekullueshme është gjithashtu e rrethuar nga liqene akullnajore që të frymëzojnë frikë dhe është pjesë e hapësirës së madhe prej 4700 hektarësh që njihet si Parku Kombëtar Shebenik-Jablanicë. Në kohën e komunizmit, hyrja në park ishte e ndaluar, duke sjellë ndër të tjera pyjet e sotme të paprekura dhe absolutisht të mrekullueshme të Rrajcës. I gjithë parku pret 32% të të gjithë florës së kombit dhe është gjithnjë e më i popullarizuar në mesin e alpinistëve dhe adhuruesve të natyrës.
Kjo formë arti unike dhe e lashtë, një kryevepër e UNESCO-s e Trashëgimisë Kulturore Orale dhe Jomateriale të Njerëzimit, është përfshirë në top 50 atraksionet më magjepsëse në botë. Lord Bajroni e ka përshkruar atë në mënyrë të famshme në poezinë e tij të gjatë, "Pilgrimage i Çajld Haroldit". Si asgjë tjetër në Shqipëri, iso-polifonia është ruajtur dhe mbrojtur në mënyrë rigoroze dhe besnike gjatë historisë dhe nuk ka humbur asnjë tingull origjinal. Izo-polifonia me ritëm të ngadaltë dhe me zë të ulët përbëhet nga këngë shumëpjesëshe me zakonisht katër ose më shumë këngëtarë që bashkojnë zërat në një mënyrë graduale dhe harmonike. Diku mes recitimit dhe këndimit, kjo formë komunikimi artistike, e praktikuar si në Shqipërinë e Jugut, ashtu edhe në atë të Veriut, mendohet se lidhet drejtpërdrejt me traditën gojore homerike apo epike.
Robert Bisha & Kori Iso-Polifonik Shqiptar. Burimi i fotos: albaniannews.it.
Parku Arkeologjik i Butrintit, Sarandë, foto nga IntoAlbania.
Një nga vendet e Trashëgimisë Botërore të UNESCO-s, "Qyteti i Gurit" i ruajtur mirë dhe i veçantë është ndërtuar në shpate të pjerrëta të mbuluara me shtëpi me çati guri. Krahas shtëpive më të bukura tradicionale të Shqipërisë dhe rrugëve të famshme të asfaltuara prej guri gëlqeror dhe argjilor të qytetit, Gjirokastra strehon kështjellën e saj të mrekullueshme, një nga më të vjetrat në Ballkan, dhe pazarin e famshëm, të mbushur me artizanë dinak, ndër atraksione të tjera. Qyteti është i famshëm për gastronominë e tij dhe panoramën mahnitëse të maleve përreth. Në periferi të saj, do të gjeni qytetet antike të Antigonesë dhe Hadrianopolisit si dhe disa nga shkëlqimet natyrore të Shqipërisë, duke filluar me Syrin e Kaltër spektakolar, duke vazhduar në liqenin e Viroit, kanionin e Lengaricës dhe shumë të tjera.
Foto me mirësjellje të Bujar Gashit.
Është arkitektura e veçantë tradicionale e “Qytetit të 1000 dritareve” që e ka vendosur Beratin në listën e Trashëgimisë Botërore të UNESCO-s. I ndarë bukur nga lumi Osum në dy lagjet historike Mangalem dhe Goricë, qyteti bashkohet nga Ura e mrekullueshme e Goricës. Dritaret karakteristike të shtëpive tradicionale pasqyrojnë njëra-tjetrën bukur nga përtej lumit! Dikur i quajtur Antipatrea, qyteti mesjetar është i rrethuar nga të dyja anët nga Tomorri dhe Shpiragu, dy nga malet më mitike në Shqipëri, duke e bërë Beratin një parajsë për adhuruesit e natyrës. Ngjitja malore, çiklizmi, hiking, rafting dhe kajak janë vetëm disa nga aktivitetet e preferuara në natyrë rreth këtij qyteti. Kalaja mesjetare e Beratit strehon kisha të vjetra, muze dhe ikonografi nga artistët më të mëdhenj shqiptarë, si dhe pazare të vjetra, kafene dhe një jetë çuditërisht të gjallë lokale. Nuk duhet humbur edhe Qendra Mesjetare e Beratit dhe kuzhina e shijshme e qytetit!
Berat, foto me mirësjellje të Egzon Bytyqit. instagram.com/egzonbytyqiphoto/.
Përmendje e nderuar: Codex Beratinus
Këtu vlen të përmendet një thesar global shumë i vlefshëm që është i lidhur me Beratin. Ky është Codex Purpureus Beratinus, një dorëshkrim i një Libri Ungjillor të shkruar në greqishten e lashtë. Kodiku u regjistrua në Regjistrin e Kujtesës Botërore të UNESCO-s në vitin 2005 në njohje të rëndësisë së tij historike dhe liturgjike. I përbërë nga dy kodikë, pjesë e "shtatë kodikëve të purpurt" të shkruar në 13 vende evropiane midis shekujve 6 dhe 8, teksti i tij u botua në 1887. Codex Beratinus dikur ruhej në kishën e Shën Gjergjit në Berat dhe tani ruhet në Arkivi Kombëtar Shqiptar në Tiranë.
Me një thellësi prej 285 metrash, Liqeni i Ohrit është më i thelli në Ballkan dhe ndahet midis Maqedonisë (në Ohër dhe Strugë) dhe Shqipërisë. UNESCO e shpalli “Liqenin e Dritës” si një trashëgimi natyrore që në vitin 1980, por pjesa shqiptare u shtua në listë vetëm në vitin 2019. Liqeni u krijua nga zhvendosjet e tokës në anën perëndimore të Alpeve Dinarike më shumë se 4 milionë vjet më parë. ! Tani, ky liqen i mjellmave i përsosur është një ekosistem që përfshin mbi 200 lloje, duke përfshirë thesarin kombëtar të Kuranit, peshkun e shijshëm me famë botërore (i njohur edhe si trofta e Ohrit), që gjendet vetëm këtu. Vendi më i mirë për të përjetuar liqenin është qyteti i Pogradecit ose fshati Lin, megjithëse ka plot fshatra të tjerë piktoreskë përreth liqenit që ia vlen t'i shihni.
Foto nga IntoAlbania.
Lugina e Lumit të Gashit është një nga dy rezervatet natyrore në Shqipëri të përfshirë në Listën e Trashëgimisë Botërore të UNESCO-s. Ky pyll kombëtar i ahut jashtëzakonisht i bukur ruan disa nga pyjet e fundit krejtësisht të virgjëra në Shqipëri! Ngjashëm me vendet e tjera që strehojnë pyjet e lashta të ahut, ai që rrethon lumin Gash është i mbrojtur ashpër. Rezervati prej 3000 hektarësh ndodhet në verilindje të Alpeve Shqiptare, në Tropojë dhe është larguar tërësisht nga çdo zonë e banuar. Këtu do të takoni disa nga florën dhe faunën më të pasur në të gjithë vendin! Disa pemë të mahnitshme përfshijnë halorë, lloje të ndryshme pishe, bredha dhe bredha argjendi, ndër të tjera, një peizazh që është i rrethuar tërësisht nga liqene akullnajore.
Lumi i Gashit, burimi i fotografisë: flickr.com.
E dyta në listën e rezervave natyrore të UNESCO-s është Rrajca, pjesë e Brezit të Gjelbër Evropian të pyjeve të ahut dhe shtëpia e rrëqebullit të Ballkanit, një mace e rrallë dhe e rrezikuar malore. E vendosur në Përrenjas, afër Librazhdit, kjo zonë e mrekullueshme është gjithashtu e rrethuar nga liqene akullnajore që të frymëzojnë frikë dhe është pjesë e hapësirës së madhe prej 4700 hektarësh që njihet si Parku Kombëtar Shebenik-Jablanicë. Në kohën e komunizmit, hyrja në park ishte e ndaluar, duke sjellë ndër të tjera pyjet e sotme të paprekura dhe absolutisht të mrekullueshme të Rrajcës. I gjithë parku pret 32% të të gjithë florës së kombit dhe është gjithnjë e më i popullarizuar në mesin e alpinistëve dhe adhuruesve të natyrës.
Kjo formë arti unike dhe e lashtë, një kryevepër e UNESCO-s e Trashëgimisë Kulturore Orale dhe Jomateriale të Njerëzimit, është përfshirë në top 50 atraksionet më magjepsëse në botë. Lord Bajroni e ka përshkruar atë në mënyrë të famshme në poezinë e tij të gjatë, "Pilgrimage i Çajld Haroldit". Si asgjë tjetër në Shqipëri, iso-polifonia është ruajtur dhe mbrojtur në mënyrë rigoroze dhe besnike gjatë historisë dhe nuk ka humbur asnjë tingull origjinal. Izo-polifonia me ritëm të ngadaltë dhe me zë të ulët përbëhet nga këngë shumëpjesëshe me zakonisht katër ose më shumë këngëtarë që bashkojnë zërat në një mënyrë graduale dhe harmonike. Diku mes recitimit dhe këndimit, kjo formë komunikimi artistike, e praktikuar si në Shqipërinë e Jugut, ashtu edhe në atë të Veriut, mendohet se lidhet drejtpërdrejt me traditën gojore homerike apo epike.
Robert Bisha & Kori Iso-Polifonik Shqiptar. Burimi i fotos: albaniannews.it.