Featured ·
Vila Sali Shijaku: Mirësevini në Galerinë e Arteve Më Unike dhe Intime të Tiranës
Kjo vilë tradicionale 300-vjeçare, ku punon dhe jeton piktori i njohur shqiptar Sali Shijaku, është një galeri arti e paçmuar për kryeqytetin.
I ndodhur përgjatë rrugës Vildan Luarasi, jashtë rrugës Siri Kodra, hyjmë në lagjet e një prej “thesareve” më të ruajtura të Tiranës dhe në rezidencën e ndoshta piktorit më të madh shqiptar të shekullit të 20-të. Menjëherë, ne hasim në një tablo të mrekullueshme që përshkruan dy gjela që përballen me njëri-tjetrin në një pikturë alegorike që është plot jetë dhe ngjyra të gjalla.
Dy gjela të pikturuar në vilën e Sali Shijakut, foto nga IntoAlbania.
Sali Shijaku ka lindur në Tiranë në vitin 1933. Artisti nuk është larguar kurrë përgjithmonë nga qyteti i tij dhe kjo vilë e veçantë, e cila ndodh të jetë një nga rezidencat më të vjetra historike të kryeqytetit. E vendosur në lagjen e njohur Selvija, vila është një përfaqësim i rrallë i arkitekturës tradicionale të Tiranës. Për më tepër, kjo është një dëshmi e gjenialitetit artistik të Shijakut, të cilën ai e ndan me kënaqësi me publikun. Lehtësisht e aksesueshme dhe e hapur për të gjithë vizitorët, vila përfshin një restorant-bar me ndenjëse të brendshme dhe të jashtme, duke krijuar kështu një nga hapësirat më unike në Tiranë.
Galeria brenda vilës së Sali Shijakut, foto nga IntoAlbania.
Shijaku i ndoqi studimet në Shën Petersburg të Rusisë gjatë periudhës 1956-61, kur qyteti quhej ende Leningrad. Ai kujton se si një nga ish-profesorët e tij të universitetit i tha dikur: “Ti je i ngjashëm me Van Gogh-un në atë që, nëse nuk e sheh leckën e pastrimit përballë, e ke të vështirë ta rindërtosh me imagjinatën tënde; kjo është arsyeja pse, pikënisja juaj do të jetë gjithmonë natyra.” Megjithatë, Shijaku këmbëngul se, në shumicën e veprave të tij, imagjinata ka luajtur një rol të rëndësishëm, megjithëse tema e pjesës më të madhe të veprës së tij është mjaft realiste dhe e prekshme.
Vetëflijimi për hir të një ideali është një nga temat e preferuara të Shijakut. I qortuar shpesh se ishte i ndikuar nga lëvizjet artistike perëndimore, pikërisht në këtë temë ai ndjeu se mund të shprehej më së miri dhe më lirshëm, veçanërisht gjatë viteve komuniste të censurës së rreptë.
Sali Shijaku, foto nga IntoAlbania.
Piktura më e njohur e Shijakut, ose ajo që shumica e njerëzve e lidhin me piktorin, është gjithashtu një nga veprat më të spikatura të artit shqiptar të mesit të shekullit të 20-të. E pikturuar në vitin 1969, tabloja përshkruan heroin e luftës kombëtare Vojo Kushi duke u ngjitur zbathur mbi një tank armik për ta ndaluar atë. Sot ajo është e varur pranë kryeveprave të tjera të artit shqiptar në katin e 2-të të Galerisë Kombëtare të Arteve në Tiranë. Kaq ikonik është përshkrimi i Shijakut i heroit gjigant këmbëzbathur, saqë imazhi ka frymëzuar disa nga grafitet më të fuqishme bashkëkohore në rrugët e Tiranës.
Vojo Kushi në Galerinë Kombëtare të Arteve. Burimi twitter.com, nga Carolyn Perry.
Sa për të qeshur, kjo pikturë mund të mos ishte realizuar kurrë nëse Shijaku nuk kishte jetuar në këtë vilë gjatë pushtimit italian të Shqipërisë në vitin 1939. Vojo Kushi trokiti një herë në derën e Shijakut, duke kërkuar strehim nga një rrethim i organizuar kundër tij dhe anëtarëve të tjerë të rezistencës kundër italianët. Ka qenë nëna e Shijakut, Deja, e cila ka hapur derën dhe e ka paralajmëruar Vojo Kushin se në fakt ishte i rrethuar nga milicia fashiste dhe duhej të ikte. Shijaku kujton se si piktura e përlotte nënën e tij sa herë që e shihte teksa e përshkruante Vojo Kushin pikërisht ashtu siç e kujtonte.
Oborri i vilës, tani edhe bar-restorant. Foto nga IntoAlbania.
Një tjetër tablo legjendare që përshkruan heroizmin shqiptar është ajo e Mic Sokolit, një hero lufte, i cili, tërësisht i zhveshur, përballet me një automat armik. Disa variacione të kësaj dhe të më shumë skenave ikonike të lartpërmendura janë ekspozuar rreth vilës.
Brenda galerisë së vilës. Foto nga IntoAlbania.
Mitet dhe legjendat shqiptare kanë qenë diçka si një strehë për lirinë e shprehjes së Shijakut, një vend ku ai mund të luante me simbolet dhe të punonte në rrugën e tij kundër censurës së realizmit socialist. Një tjetër pikturë e tij e famshme, që përshkruan figurën legjendare të Mujit në formën e një mali, u kritikua për shkeljen e kufijve të artit surrealist dekadent. I pyetur për këtë zgjedhje artistike, Shijaku kujton plot humor duke u përgjigjur se “piramida simbolizon mbrojtjen e kufirit kundër armikut të huaj”.
Piktura e “Mujit” dhe piktura të tjera brenda vilës së Sali Shijakut. Foto nga IntoAlbania.
Shijaku kujdeset të rishikojë sërish veprat dhe motivet e veta. Ai na kujton se si, në vitin 1890, Claude Monet pikturoi një sërë fasadash të Katedrales së Rouen nën drita dhe kohë të ndryshme të ditës, të cilat tani konsiderohen kryevepra më vete. Temat e tjera të preferuara të Shijakut janë tablotë historike shqiptare, peizazhe natyrore që paraqesin dordolecë dhe kashtë, si dhe riinterpretime të miteve shqiptare. Ai pranon se preferon të përdorë gishtat e tij për penelat, pasi kjo metodë i lejon atij të vendosë një shtresë më të pasur dhe më të gjallë ngjyrash në kanavacën e tij.
Sali Shijaku, foto nga IntoAlbania.
Piktura me të cilën po punon aktualisht është ajo e Mujit që ushqehet me gji nga Zana për t'u bërë më i fuqishëm. Sipas Shijakut, nudoja në këtë vepër të veçantë me shumë gjasa do ta kishte mbyllur brenda burgut famëkeq të Spaçit, nëse kjo tablo do të dilte gjatë komunizmit. Një herë, kur Shijaku u kritikua për formën e tij të artit, aktori Kujtim Spahivogli doli në mbrojtje të tij duke thënë se “nganjëherë bukuria e formës është aq e madhe sa e zhyt tërësisht artistin në të, duke e bërë të harrojë përmbajtjen”.
Dhomat e vilës shërbejnë edhe si hapësira ekspozite. Në njërën nga dhomat takojmë një skulpturë gjigante e cila ishte menduar të vendosej në qendër të sheshit Skënderbej. Objekti, i skalitur nga Shijaku, përfaqëson Shqipërinë si një 18-vjeçare, e veshur me një kostum popullor, duke hapur krahët si shqiponjë. Megjithëse në atë kohë, statuja gëzonte mbështetje të gjerë, vdekja e Enver Hoxhës në 1985 bëri që skulptura të mos shihte kurrë dritën e ditës.
Modeli i shtatores “Shqipëria”, foto nga IntoAlbania.
Teksa admirojmë ambientet e brendshme të vilës, ne ecim me qetësi në një skenë të bukur ku regjisori dhe skulptori i njohur, Muharrem Fejzo, po i jep prekjet e fundit një busti të krijuar për të nderuar mikun e tij, Sali Shijaku. Ndërsa ka realizuar shumë filma të tjerë, Fejzo është më i njohur për komedinë e vitit 1972 “Kapedani” (“Shefi”), të cilën e realizoi në bashkëpunim me regjisorin Fehmi Oshafi dhe që konsiderohet si komedia më e pëlqyer shqiptare e të gjitha kohërave.
Muharrem Fejzo duke përgatitur bustin e Sali Shijakut. Foto nga IntoAlbania.
Restorant-bari i vilës është një arsye tjetër për të vizituar këtë vend të jashtëzakonshëm. “Mushkëritë e kësaj lagjeje”, siç i pëlqen Shijakut t'i referohet vilës së tij, duket krejtësisht e izoluar nga ndërtesat industriale dhe qyteti shurdhues jashtë mureve të tij. Në këtë oaz të qetë, vizitorët mund të shijojnë thjesht një kafe, të rrethuar nga pemë dhe qetësi, ose një vakt mesdite mes kryeveprave të piktorit.
Një nga dhomat brenda vilës së Sali Shijakut. Foto nga IntoAlbania.
Fasada bashkëkohore e Tiranës fsheh një histori qindravjeçare. Kjo vilë 300-vjeçare, e cila strehon veprën e një figure kaq të rëndësishme të kujtesës kolektive të kombit, do t'ju njohë me një pjesë të madhe të asaj historie. Mbi të gjitha, vizita këtu është një nga ato shanset e rralla për t'u zhytur në mendjen krijuese të një individi të jashtëzakonshëm, i cili i ka dhënë këtij qyteti dhe shoqërisë më shumë sesa mund të shpresojnë të japin në këmbim.
Dy gjela të pikturuar në vilën e Sali Shijakut, foto nga IntoAlbania.
Sali Shijaku ka lindur në Tiranë në vitin 1933. Artisti nuk është larguar kurrë përgjithmonë nga qyteti i tij dhe kjo vilë e veçantë, e cila ndodh të jetë një nga rezidencat më të vjetra historike të kryeqytetit. E vendosur në lagjen e njohur Selvija, vila është një përfaqësim i rrallë i arkitekturës tradicionale të Tiranës. Për më tepër, kjo është një dëshmi e gjenialitetit artistik të Shijakut, të cilën ai e ndan me kënaqësi me publikun. Lehtësisht e aksesueshme dhe e hapur për të gjithë vizitorët, vila përfshin një restorant-bar me ndenjëse të brendshme dhe të jashtme, duke krijuar kështu një nga hapësirat më unike në Tiranë.
Galeria brenda vilës së Sali Shijakut, foto nga IntoAlbania.
Shijaku i ndoqi studimet në Shën Petersburg të Rusisë gjatë periudhës 1956-61, kur qyteti quhej ende Leningrad. Ai kujton se si një nga ish-profesorët e tij të universitetit i tha dikur: “Ti je i ngjashëm me Van Gogh-un në atë që, nëse nuk e sheh leckën e pastrimit përballë, e ke të vështirë ta rindërtosh me imagjinatën tënde; kjo është arsyeja pse, pikënisja juaj do të jetë gjithmonë natyra.” Megjithatë, Shijaku këmbëngul se, në shumicën e veprave të tij, imagjinata ka luajtur një rol të rëndësishëm, megjithëse tema e pjesës më të madhe të veprës së tij është mjaft realiste dhe e prekshme.
Vetëflijimi për hir të një ideali është një nga temat e preferuara të Shijakut. I qortuar shpesh se ishte i ndikuar nga lëvizjet artistike perëndimore, pikërisht në këtë temë ai ndjeu se mund të shprehej më së miri dhe më lirshëm, veçanërisht gjatë viteve komuniste të censurës së rreptë.
Sali Shijaku, foto nga IntoAlbania.
Piktura më e njohur e Shijakut, ose ajo që shumica e njerëzve e lidhin me piktorin, është gjithashtu një nga veprat më të spikatura të artit shqiptar të mesit të shekullit të 20-të. E pikturuar në vitin 1969, tabloja përshkruan heroin e luftës kombëtare Vojo Kushi duke u ngjitur zbathur mbi një tank armik për ta ndaluar atë. Sot ajo është e varur pranë kryeveprave të tjera të artit shqiptar në katin e 2-të të Galerisë Kombëtare të Arteve në Tiranë. Kaq ikonik është përshkrimi i Shijakut i heroit gjigant këmbëzbathur, saqë imazhi ka frymëzuar disa nga grafitet më të fuqishme bashkëkohore në rrugët e Tiranës.
Vojo Kushi në Galerinë Kombëtare të Arteve. Burimi twitter.com, nga Carolyn Perry.
Sa për të qeshur, kjo pikturë mund të mos ishte realizuar kurrë nëse Shijaku nuk kishte jetuar në këtë vilë gjatë pushtimit italian të Shqipërisë në vitin 1939. Vojo Kushi trokiti një herë në derën e Shijakut, duke kërkuar strehim nga një rrethim i organizuar kundër tij dhe anëtarëve të tjerë të rezistencës kundër italianët. Ka qenë nëna e Shijakut, Deja, e cila ka hapur derën dhe e ka paralajmëruar Vojo Kushin se në fakt ishte i rrethuar nga milicia fashiste dhe duhej të ikte. Shijaku kujton se si piktura e përlotte nënën e tij sa herë që e shihte teksa e përshkruante Vojo Kushin pikërisht ashtu siç e kujtonte.
Oborri i vilës, tani edhe bar-restorant. Foto nga IntoAlbania.
Një tjetër tablo legjendare që përshkruan heroizmin shqiptar është ajo e Mic Sokolit, një hero lufte, i cili, tërësisht i zhveshur, përballet me një automat armik. Disa variacione të kësaj dhe të më shumë skenave ikonike të lartpërmendura janë ekspozuar rreth vilës.
Brenda galerisë së vilës. Foto nga IntoAlbania.
Mitet dhe legjendat shqiptare kanë qenë diçka si një strehë për lirinë e shprehjes së Shijakut, një vend ku ai mund të luante me simbolet dhe të punonte në rrugën e tij kundër censurës së realizmit socialist. Një tjetër pikturë e tij e famshme, që përshkruan figurën legjendare të Mujit në formën e një mali, u kritikua për shkeljen e kufijve të artit surrealist dekadent. I pyetur për këtë zgjedhje artistike, Shijaku kujton plot humor duke u përgjigjur se “piramida simbolizon mbrojtjen e kufirit kundër armikut të huaj”.
Piktura e “Mujit” dhe piktura të tjera brenda vilës së Sali Shijakut. Foto nga IntoAlbania.
Shijaku kujdeset të rishikojë sërish veprat dhe motivet e veta. Ai na kujton se si, në vitin 1890, Claude Monet pikturoi një sërë fasadash të Katedrales së Rouen nën drita dhe kohë të ndryshme të ditës, të cilat tani konsiderohen kryevepra më vete. Temat e tjera të preferuara të Shijakut janë tablotë historike shqiptare, peizazhe natyrore që paraqesin dordolecë dhe kashtë, si dhe riinterpretime të miteve shqiptare. Ai pranon se preferon të përdorë gishtat e tij për penelat, pasi kjo metodë i lejon atij të vendosë një shtresë më të pasur dhe më të gjallë ngjyrash në kanavacën e tij.
Sali Shijaku, foto nga IntoAlbania.
Piktura me të cilën po punon aktualisht është ajo e Mujit që ushqehet me gji nga Zana për t'u bërë më i fuqishëm. Sipas Shijakut, nudoja në këtë vepër të veçantë me shumë gjasa do ta kishte mbyllur brenda burgut famëkeq të Spaçit, nëse kjo tablo do të dilte gjatë komunizmit. Një herë, kur Shijaku u kritikua për formën e tij të artit, aktori Kujtim Spahivogli doli në mbrojtje të tij duke thënë se “nganjëherë bukuria e formës është aq e madhe sa e zhyt tërësisht artistin në të, duke e bërë të harrojë përmbajtjen”.
Dhomat e vilës shërbejnë edhe si hapësira ekspozite. Në njërën nga dhomat takojmë një skulpturë gjigante e cila ishte menduar të vendosej në qendër të sheshit Skënderbej. Objekti, i skalitur nga Shijaku, përfaqëson Shqipërinë si një 18-vjeçare, e veshur me një kostum popullor, duke hapur krahët si shqiponjë. Megjithëse në atë kohë, statuja gëzonte mbështetje të gjerë, vdekja e Enver Hoxhës në 1985 bëri që skulptura të mos shihte kurrë dritën e ditës.
Modeli i shtatores “Shqipëria”, foto nga IntoAlbania.
Teksa admirojmë ambientet e brendshme të vilës, ne ecim me qetësi në një skenë të bukur ku regjisori dhe skulptori i njohur, Muharrem Fejzo, po i jep prekjet e fundit një busti të krijuar për të nderuar mikun e tij, Sali Shijaku. Ndërsa ka realizuar shumë filma të tjerë, Fejzo është më i njohur për komedinë e vitit 1972 “Kapedani” (“Shefi”), të cilën e realizoi në bashkëpunim me regjisorin Fehmi Oshafi dhe që konsiderohet si komedia më e pëlqyer shqiptare e të gjitha kohërave.
Muharrem Fejzo duke përgatitur bustin e Sali Shijakut. Foto nga IntoAlbania.
Restorant-bari i vilës është një arsye tjetër për të vizituar këtë vend të jashtëzakonshëm. “Mushkëritë e kësaj lagjeje”, siç i pëlqen Shijakut t'i referohet vilës së tij, duket krejtësisht e izoluar nga ndërtesat industriale dhe qyteti shurdhues jashtë mureve të tij. Në këtë oaz të qetë, vizitorët mund të shijojnë thjesht një kafe, të rrethuar nga pemë dhe qetësi, ose një vakt mesdite mes kryeveprave të piktorit.
Një nga dhomat brenda vilës së Sali Shijakut. Foto nga IntoAlbania.
Fasada bashkëkohore e Tiranës fsheh një histori qindravjeçare. Kjo vilë 300-vjeçare, e cila strehon veprën e një figure kaq të rëndësishme të kujtesës kolektive të kombit, do t'ju njohë me një pjesë të madhe të asaj historie. Mbi të gjitha, vizita këtu është një nga ato shanset e rralla për t'u zhytur në mendjen krijuese të një individi të jashtëzakonshëm, i cili i ka dhënë këtij qyteti dhe shoqërisë më shumë sesa mund të shpresojnë të japin në këmbim.