Iso-polifonia: Kontributi i veçantë i Shqipërisë në trashëgiminë kulturore botërore
Kjo shfaqje tradicionale popullore shekullore, diku mes këndimit dhe recitimit, mes vajtimit dhe festës, bashkon zëra të shumtë në një sintezë unike dhe ka shtrirë kohë dhe hapësirë për të frymëzuar këdo që nga poeti i shekullit të 18-të Lord Bajroni deri te autori bashkëkohor shqiptar Ismail Kadare, mes shumë të tjerëve. të tjerët.
Lord Bajroni nuk mund ta imagjinonte kurrë se një nga letrat e tij personale, shkruar gjatë vizitës së tij në Shqipëri, do të bëhej shumë më vonë një nga hyrjet më të mëdha në folklorin shqiptar. Në letrën 200-vjeçare drejtuar nënës së tij, Bajroni përshkruan me hollësi përshtypjen që i bëri peizazhi dhe veshja shqiptare:
“Shqiptarët me fustanet e tyre (më madhështorët në botë, të përbërë nga një fustan i gjatë i bardhë, mantel i punuar me ar, xhaketë dhe jelek i kuq kadife me lidhëse ari, pistoleta dhe kama të montuara në argjend) … formuan një spektakël të ri dhe të këndshëm për një të huaj. ”
Kundër dëshirës së mikut dhe familjes së tij, duke e dekurajuar atë të vizitonte një tokë ndoshta të pasigurt, të thyer dhe relativisht të panjohur si Shqipëria, Lord Bajroni jo vetëm që vizitoi vendin, por e shijoi atë dhe shkroi gjerësisht për të. Veçanërisht i impresionuar nga tingujt epikë iso-polifonikë që dëgjoi ndërsa ishte në këtë rajon jugor dhe malor, Bajroni shkroi për këtë unison çuditërisht harmonik por të ashpër të zërave mashkullorë:
“Në bregun e lëmuar, zjarret e natës ndizeshin fort,
Festa u bë, vera e kuqe rrotullohej shpejt,
Dhe ai që nuk ishte në dijeni e kishte vështruar
Me habi të hapur kishte ngulur sytë i tmerruar;
Pasi ora më e qetë e mesit e natës kishte kaluar,
Filluan argëtimet vendase të trupës;
Çdo palikar saber e tij prej tij hedhur,
Dhe duke u lidhur dorë për dore, njeriu i lidhur me njeriun,
Duke bërtitur fjalët e tyre të pazhvilluara, kërcenin gjatë klani i zhveshur.”
Cila është saktësisht "thumë e papjekur" që lidh burrat së bashku dhe kaq natyrshëm i zbulohet Bajronit? Është vajtimi karakteristik i polifonisë që, nëpërmjet sintezës së përsosur dhe graduale të zërave të shumtë, merr trajtën e komunikimit, kthehet në një përzemërsi të natyrshme dhe më në fund kthehet në festë. Dhe ndërsa vargu i Bajronit bën një punë të mrekullueshme për të përshkruar efektin e polifonisë tek ai, asnjë fjalë nuk mund të bëjë drejtësi për një performancë kaq thelbësisht njerëzore. Në të vërtetë, polifonia është pafundësisht më shumë se shuma e tingujve të saj.
Robert Bisha & Kori Iso-Polifonik Shqiptar. Burimi i fotos: albaniannews.it.
Etnologë dhe antropologë të panumërt vendas dhe ndërkombëtarë kanë hulumtuar origjinën e isopolifonisë shqiptare. Kjo formë unike e artit, një kryevepër e UNESCO-s e Trashëgimisë Kulturore Orale dhe Jomateriale të Njerëzimit, është përfshirë në top 50 atraksionet më magjepsëse në botë. Koha e ka shpërblyer këtë trashëgimi shqiptare nga një shekull në tjetrin, nga një gojë në tjetrën, nga fisi në fis, nga toka në tokë, nga zëri në tingull. Si asgjë tjetër në vend, iso-polifonia u ruajt dhe u mbrojt në mënyrë rigoroze dhe besnike gjatë historisë dhe nuk ka humbur asnjë tingull origjinal.
Izo-polifonia me ritëm të ngadaltë dhe me zë të ulët përbëhet nga këngë shumëpjesëshe me zakonisht katër ose më shumë këngëtarë që bashkojnë zërat në një mënyrë graduale dhe harmonike. Solisti i parë quhet marrës, i dyti kthyes dhe solisti i tretë hedhës. Siç mund të kuptohet nga organizimi, solistët e përcjellin tingullin dhe me radhë prezantojnë njëri-tjetrin, duke i dhënë secilit një shans për të bërë një pushim. Kori më i madh, i cili i jep të gjithë performancës notat e tij dramatike (dmth vajtuese), i shoqëron solistët duke zgjatur tingujt e fundit zanore të performancave të tyre solo. Diku mes recitimit dhe këndimit, kjo formë komunikimi artistike, e praktikuar si në Shqipërinë e Jugut, ashtu edhe në atë të Veriut, mendohet se lidhet drejtpërdrejt me traditën gojore homerike apo epike.
Polifonia me dy zëra konsiderohet si varianti origjinal dhe më themelor i këtij zhanri popullor. Solisti i parë (përfituesi) dhe i dyti (kthyes) harmonizojnë me njëri-tjetrin një tekst kaq të thjeshtë dhe të shkurtër sa mund të mbahet mend lehtë edhe nga një dëgjues për herë të parë. Polifonia me tre dhe katër zëra, një traditë shumë e respektuar në Shqipërinë e Jugut, është forma më e bukur e artit në rajon. Në të, megjithëse solistët e parë dhe të dytë marrin përgjegjësinë kryesore për t'i dhënë recitimit gojor harmoninë dhe fuqinë e shprehjes dhe të komunikimit, elementi kryesor strukturor është iso ose "droni koral". Sipas etnomuzikologëve, iso përfaqëson themelin e këngës dhe shërben për të shprehur miratimin e asaj që thuhet. Në fakt, iso simbolizon mbështetjen, një proces që lartëson çdo interpretues individualisht, duke krijuar përfundimisht një grup harmonik dhe të pathyeshëm.
Studimet tregojnë se polifonia me katër zëra përfaqëson versionin më të sofistikuar të polifonisë, i njohur ndryshe me emrin iso-polifoni. Këtu dy zërave të parë dhe korit i shtohet një zë i katërt, hedhësi. Ky zë i katërt përsërit në mënyrë harmonike fjalët e këngës në një regjistër më të lartë, duke krijuar një jehonë në hapësirën polifonike. Si e tillë, kënga është pothuajse e hedhur në distanca të mëdha, fizikisht shumë larg nga ku filloi tingulli dhe në mënyrë metaforike, gjithashtu, duke dëshmuar për udhëtimin e gjatë të polifonisë nëpër kohë dhe hapësirë. Polifonia me katër zëra është një përvojë që duhet dëgjuar, me zërat e shumtë që bashkohen bukur në një tingull harmonik duke ruajtur ende individualitetin e tyre.
Izo-polifonia e Shqipërisë ka magjepsur autorë, studiues, antropologë dhe poetë të panumërt ndërkombëtarë, të cilët të gjithë e kanë gjetur historinë dramatike të vendit të ndërthurur në vargjet dhe tingujt e kësaj forme arti. Tingujt janë aq të lidhur pazgjidhshmërisht me tokën e lindjes së tyre, saqë pasqyrojnë natyrshëm peizazhin spektakolar por të pabesë të vendit. Për shkak të autenticitetit të saj të plotë dhe karakterit të brendshëm, polifonia ka frymëzuar të gjithë ata shpirtra kureshtarë të gërmojnë më tej në historinë e lashtë dhe, si rezultat, në origjinën e tyre. Ironikisht, ndërsa shumë studiues hulumtojnë vazhdimisht origjinën e polifonisë, ata ende mbeten enigmatikë.
Është e qartë se harmonia e zërave që krijojnë një trup muzikor buron nga aftësia për të kënduar jashtë pentagramit. Duke përdorur mënyrat e transmetimit gojor dhe, nga pikëpamja muzikore, një kor gati primitiv të marrësve, i cili fillon këngën, pritësi, që mbledh fjalët e fillestarit, kori dhe jehona e tij e famshme e zgjatur, dhe hedhësi, i cili futet për theksimi, efekti dramatik dhe harmonia, interpretuesit polifonikë janë disa nga të fundit që ruajnë traditën gojore botërore.
Siç shkruan autori i famshëm shqiptar Kadare, të folurit është tashmë një nga arritjet më të mëdha të njerëzimit, një version i ngritur i së cilës është iso-polifonia e Shqipërisë.
Robert Bisha & Kori Iso-Polifonik Shqiptar. Burimi i fotos: albaniannews.it.
Etnologë dhe antropologë të panumërt vendas dhe ndërkombëtarë kanë hulumtuar origjinën e isopolifonisë shqiptare. Kjo formë unike e artit, një kryevepër e UNESCO-s e Trashëgimisë Kulturore Orale dhe Jomateriale të Njerëzimit, është përfshirë në top 50 atraksionet më magjepsëse në botë. Koha e ka shpërblyer këtë trashëgimi shqiptare nga një shekull në tjetrin, nga një gojë në tjetrën, nga fisi në fis, nga toka në tokë, nga zëri në tingull. Si asgjë tjetër në vend, iso-polifonia u ruajt dhe u mbrojt në mënyrë rigoroze dhe besnike gjatë historisë dhe nuk ka humbur asnjë tingull origjinal.
Izo-polifonia me ritëm të ngadaltë dhe me zë të ulët përbëhet nga këngë shumëpjesëshe me zakonisht katër ose më shumë këngëtarë që bashkojnë zërat në një mënyrë graduale dhe harmonike. Solisti i parë quhet marrës, i dyti kthyes dhe solisti i tretë hedhës. Siç mund të kuptohet nga organizimi, solistët e përcjellin tingullin dhe me radhë prezantojnë njëri-tjetrin, duke i dhënë secilit një shans për të bërë një pushim. Kori më i madh, i cili i jep të gjithë performancës notat e tij dramatike (dmth vajtuese), i shoqëron solistët duke zgjatur tingujt e fundit zanore të performancave të tyre solo. Diku mes recitimit dhe këndimit, kjo formë komunikimi artistike, e praktikuar si në Shqipërinë e Jugut, ashtu edhe në atë të Veriut, mendohet se lidhet drejtpërdrejt me traditën gojore homerike apo epike.
Polifonia me dy zëra konsiderohet si varianti origjinal dhe më themelor i këtij zhanri popullor. Solisti i parë (përfituesi) dhe i dyti (kthyes) harmonizojnë me njëri-tjetrin një tekst kaq të thjeshtë dhe të shkurtër sa mund të mbahet mend lehtë edhe nga një dëgjues për herë të parë. Polifonia me tre dhe katër zëra, një traditë shumë e respektuar në Shqipërinë e Jugut, është forma më e bukur e artit në rajon. Në të, megjithëse solistët e parë dhe të dytë marrin përgjegjësinë kryesore për t'i dhënë recitimit gojor harmoninë dhe fuqinë e shprehjes dhe të komunikimit, elementi kryesor strukturor është iso ose "droni koral". Sipas etnomuzikologëve, iso përfaqëson themelin e këngës dhe shërben për të shprehur miratimin e asaj që thuhet. Në fakt, iso simbolizon mbështetjen, një proces që lartëson çdo interpretues individualisht, duke krijuar përfundimisht një grup harmonik dhe të pathyeshëm.
Studimet tregojnë se polifonia me katër zëra përfaqëson versionin më të sofistikuar të polifonisë, i njohur ndryshe me emrin iso-polifoni. Këtu dy zërave të parë dhe korit i shtohet një zë i katërt, hedhësi. Ky zë i katërt përsërit në mënyrë harmonike fjalët e këngës në një regjistër më të lartë, duke krijuar një jehonë në hapësirën polifonike. Si e tillë, kënga është pothuajse e hedhur në distanca të mëdha, fizikisht shumë larg nga ku filloi tingulli dhe në mënyrë metaforike, gjithashtu, duke dëshmuar për udhëtimin e gjatë të polifonisë nëpër kohë dhe hapësirë. Polifonia me katër zëra është një përvojë që duhet dëgjuar, me zërat e shumtë që bashkohen bukur në një tingull harmonik duke ruajtur ende individualitetin e tyre.
Izo-polifonia e Shqipërisë ka magjepsur autorë, studiues, antropologë dhe poetë të panumërt ndërkombëtarë, të cilët të gjithë e kanë gjetur historinë dramatike të vendit të ndërthurur në vargjet dhe tingujt e kësaj forme arti. Tingujt janë aq të lidhur pazgjidhshmërisht me tokën e lindjes së tyre, saqë pasqyrojnë natyrshëm peizazhin spektakolar por të pabesë të vendit. Për shkak të autenticitetit të saj të plotë dhe karakterit të brendshëm, polifonia ka frymëzuar të gjithë ata shpirtra kureshtarë të gërmojnë më tej në historinë e lashtë dhe, si rezultat, në origjinën e tyre. Ironikisht, ndërsa shumë studiues hulumtojnë vazhdimisht origjinën e polifonisë, ata ende mbeten enigmatikë.
Është e qartë se harmonia e zërave që krijojnë një trup muzikor buron nga aftësia për të kënduar jashtë pentagramit. Duke përdorur mënyrat e transmetimit gojor dhe, nga pikëpamja muzikore, një kor gati primitiv të marrësve, i cili fillon këngën, pritësi, që mbledh fjalët e fillestarit, kori dhe jehona e tij e famshme e zgjatur, dhe hedhësi, i cili futet për theksimi, efekti dramatik dhe harmonia, interpretuesit polifonikë janë disa nga të fundit që ruajnë traditën gojore botërore.
Siç shkruan autori i famshëm shqiptar Kadare, të folurit është tashmë një nga arritjet më të mëdha të njerëzimit, një version i ngritur i së cilës është iso-polifonia e Shqipërisë.